Konkursom za raspodelu podsticaja za unapređenje sistema kreiranja i prenosa znanja kroz razvoj tehničko-tehnoloških, primenjenih, razvojnih i inovativnih projekata u poljoprivredi i ruralnom razvoju u 2024. godini, sredstvima Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede – Uprave za agrarna plaćanja odobrena je podrška projektu ’’UTICAJ KLIME NA RAST, VITALNOST I RASPROSTRANJENOST HRASTA KITNJAKA NA PODRUČJU SEVEROISTOČNE SRBIJE’’, koji izvodi Univerzitet u Beogradu – Šumarski fakultet, pod rukovodstvom prof. dr Branka Stajića.
U cilju realizacije cilja projekta – utvrđivanja uticaja klime na rast, vitalnost i rasprostranjenost hrasta kitnjaka, jedne od naših najvažnijih vrsta drveća, na području
severoistočne Srbije postavljeno je ukupno 47 oglednih površina, na teritoriji 7 opština (Majdanpek, Bor, Kladovo, Negotin, Zaječar, Boljevac i Knjaževac). Putem specijalnog instrumenta za vađenje uskih delova drveta iz stabala izvađeno je preko 1200 izvrtaka i premereno preko 120000 širina godova, odnosno prstenova prirasta. U svrhu analize klimatskih karakteristika lokacija na kojima su postavljena OPa, upotrebljeni su podaci iz četiri visoko rezolutivna seta klimatskih mreža. Mreže podataka pokrivaju celokupnu teritoriju Srbije i u pitanju su rasterski podaci u prostornoj rezoluciji 1h1 km, koji sadrže informacije o godišnjoj količini padavina (mm/m 2 ), minimalnoj, maksimalnoj i prosečnoj temperaturi (C°). Korišćeno je 19 klimatskih elemanta kao prediktora za analize uticaja klime
na hrast kitnjak i 8 karakteristika reljefa (nadmorska visina, ekspozicija, nagib terena, zakrivljenost, planarna zakrivljenost, profilna zakrivljenost, indeks oblika terena i indeks vlažnosti).
Rezultati projekta su pokazali da je hrast kitnjak na području severoistočne Srbije daleko više senzitivan prema padavinama nego temperaturi, te padavine u letnjim mesecima, a naročito u julu, predstavljaju glavni limitirajući faktor koji opredeljuje rast, razvoj i uspevanje ove vrste drveća. Takođe, što su temperature u mesecu julu više od prosečnih, prirast stabala na toplijim staništima se smanjuje, što uz umanjene padavine vodi ka devitalizaciji stabala, a u dugom periodu, uz ulančavanje štetnih uticaja, ka sušenju stabala i šuma. Deo rezultata je pokazao da na najtoplijim staništima hrast kitnjak ne može više da podnese ni uvećane temperature u mesecu avgustu i reaguje dodatnim smanjenjem prirasta i devitalizacijom stabala. Konstatovano je da hrast kitnjak, iako termofilna vrsta i kao takva planirana za
budućnost, na području severoistočne Srbije, na najtoplijim staništima već pokazuje određene znakove devitalizacije i sušenja, što sasvim izvesno predstavlja zabrinjavajuću činjenicu za sve donosioce odluka na različitim nivoima, ali i celo društvo u celini.
Izraženo povećanje temperatura predviđeno prognozama baziranim na scenarijima klimatskih promena RCP4.5 i RCP8.5, ima kapacitet da u značajnoj meri ugrozi stabilnost i opstanak postojećih šuma hrasta kitnjaka na nižim nadmorskim visinama u severoistočnoj Srbiji. Za šume hrasta kitnjaka na lokacijama ispod 350 m n.v. neophodno je identifikovati alternativne vrste drveća, čiji rast i razvoj treba promovisati aktivnim merama propisanim adaptivnim planovima gazdovanja šumama. Podizanje novih šuma i obnovu postojećih prvenstveno je potrebno nastaviti na odgovarajućim staništima koja se nalaze na visinama preko 450 m.
Izbornik