[Aleksić ValentinaUčesnik]

Povećano globalno zagrevanje i efekat staklene bašte su u najvećoj meri uslovljeni industrijskim razvojem, gde drastično povećanje koncentracije emisije gasova u atmosferu (CO2 i N2O) dovodi do povećavanja nivoa prosečne temperature na površini Zemlje od 0,17ºC na dekadnom nivou. Ovo povećanje prevazilazi kritičan porast od 0,1ºC, na koji ekosistemi mogu da se adaptiraju. Istovremeno, klimatske promene se ogledaju takođe i u brzom porastu prosečnih količina padavina od 0,5–1% na dekadnom nivou, i to prvenstveno u većem delu severne hemisfere, posebno na područjima srednje i visoke geografske širine.

Nastale klimatske promene, uslovljene povećanim globalnim zagrevanjem, tesno se povezuju i sa gubicima organske materije u zemljištu. Polazi se od toga da sadržaj organske materije u zemljištu , odmah iza organske materije u morima i okeanima, predstavlja drugi najveći izvor ugljenika na planeti. Stoga, uz gubitak organske materije zemljišta intenzivnijom mineralizacijom zbog povišenih temperatura na površini planete, posledično se uslovljava i obogaćivanje spoljašnje atmosfere sa CO2. Tako se ova veza između zemljišta i klimatskih promena, preko globalnog kruženja ugljenika u prirodi, našla u centru pažnje ne samo istraživača, već i instutucionalnih tela EU (General Environment-Directorate), koji pokušava da što više osvetli negativne efekte procesa gubika C iz zemljišta i jasno formuliše strategiju održivog razvoja.

Ključno je da klimatske promene putem zagrevanja mogu da smanje sadržaj organske materije zemljišta . Usled povećanje mineralizacije ugrožava se i ukupna količina organske materije u zemljištu i stabilnost njegove strukture. Naime, sa smanjenjem sadržaja organske materije u zemljištu, pored smanjenja ukupne plodnosti zemljišta (sadržaj organske materije u zemljištu je izvor hraniva za biljke), povećava se i erozija zemljišta (trajni gubitak), a dolazi i do gubitka vode površinskim oticanjem (smanjenje plodnosti). Istovremeno, dolazi i do poremećaja u ciklusu kruženja C, azota, fosfora, sumpora i drugih biogenih elementa. Stoga gasoviti gubici ugljenika iz zemljišta, pored toga što doprinose povećanom globalnom efektu zagrevanja, podjednako utiču i na smanjenje produkcione sposobnosti zemljišta i smanjenje njegove biogenosti (sadržaj organske materije zemljišta je izvor C za mikroorganizme).

Uporedo, zbog primene azotnih đubriva, naša zemljišta ispoljavaju još veći gubitak novostvorene organske materije, ali i istovremeno emituju i veću količinu azotnih gasova (N2O), sa implikacijom stvaranja još više izraženog efekta staklene bašte.
Pored smanjenja sadržaja organske materije u zemljištu , klimatski činioci značajno utiču i na druge hemijske osobine zemljišta, posredno i na njegovu ukupnu plodnost. Tako se povećanje količine padavina dovodi u vezu i sa zakišeljavanjem zemljišta ispranjem baznih elemenata, od koji su neki i biljna hraniva.

Isto tako, ovakav tip degradacije zemljišta utiče i na povećanu mineralizaciju preostale organske materije, istovremeno povećavajući mobilnost potencijalno toksičnih elemenata, kao što su teški metali. Višak vlage uslovljava i podizanje podzemnih voda, pri čemu se isprane soli dovode u zonu korenovog sistema (sekundarno zaslanjivanje), kao još jedan vid smanjenja produkcione sposobnosti ovog prirodnog resursa.

Sistematska istraživanja u Republici Srbiji o gubicima organskog C iz sadržaja organske materije zemljišta izazvanog klimatskim promenama kod naših zemljišta nisu do sada sistematski sprovođena. Može se reći da su ona su u inicijalnoj fazi, ali iz svega proizilazi da imaju veliki značaj ne samo za očuvanje zemljišne organske materije, već i zemljišta u celini, gde je ono proizvodni ili prirodni resurs.

Stoga planska i sistematska istraživanja su prvenstveno važna za poljoprivredna zemljišta, odnosno, tipove zemljišta koja su najzastupljenija i najviše zahvaćena biljnom proizvodnjom. Radi se o černozemu, gajnjači (Eutrični kambisol), smonici (Vertisol), aluvijalnim zemljištima (Fluvisol), ritskim crnicama (Humoglej), humusno silikatnom zemljištu (Ranker), pseudogleju.

U principu, kod svakog od ovih zemljišta izražen je permanentan uticaj klime preko zagrevanja, padavina, podzemnih voda, vetrova, što je u uskoj sprezi sa većim ili manjim gubicima sadržaja organske materije zemljišta, emisijom gasova i ukupnog smanjenja plodnosti zemljišta.

Valentina Aleksić,
dipl.ing. melioracija zemljišta i voda

[Autor]

Članci