[Jelena MilenkovićUčesnik]

Sve voćne vrste se razmnožavaju generativno i vegetativno. U praksi, međutim, generativno razmnožavanje nema velikog značaja i koristi se u okviru selekcionog rada, jer se putem semena dobijene biljke znatno razlikuju od matične biljke. Vegetativnim razmnožavanjem se sve nasledne osobine matične biljke verno prenose na potomstvo i ono se može vršiti, u zavisnosti od voćne vrste, izdancima, položenicama, reznicama, nagrtanjem, živićima, kalemljenjem i mikropropagacijom.

Mikropropagacija je napredna tehnologija uzgajanja biljaka u laboratorijskim uslovima, a nastala je na osnovu sposobnosti ćelija da se samoreprodukuju i grade nova tkiva. Početni materijal može biti deo tkiva kalusa, lista, meristema, deo embriona, jedna ćelija ili čak protoplast ćelije. Najčešće je eksplantat deo meristemskog tkiva, jer se on brzo razvija i čine ga mlade ćelije koje gotovo da ne mogu biti zaražene virusima. Tokom procesa proizvodnje biljke na veštačkoj podlozi u aseptičnim uslovima obnavljaju ćelije i proizvode čitavu biljku. Hranljive podloge sadrže neorganske soli makro i mikroelemenata, vitamine, saharozu, agar i sve neohodne biljne hormone, čije se koncentracije razlikuju u zavisnosti od faze razvoja. Sve manipulacije biljkama se izvode u laminarnoj komori koja obezbeđuje sterilisane uslove. Pogodna temperatura za rast i razvoj biljaka je 20 do 25 °C , svetlosni fotoperiod treba da bude 16/8 h, a intenzitet svetlosti 2000 do 4000 lux-a. Ovi parametri su određeni kako bi se biljke gajile u optimalnim uslovima na koje su tokom evolucije navikle.

Na samom početku proizvodnje je neophodno pažljivo odabrati majku biljku. Ona treba da bude tipičan predstavnik vrste i da nema vidljive simptome bolesti. Pravilno prikupljanje, transport i čuvanje biljnog materijala, prema pojedinim autorima, predstavlja nultu fazu mikropropagacije, a zatim slede još 4 faze do nastanka novog sadnog materijala.

Prva faza je uspostavljanje eksplantata u kulturi i najčešće se započinje većom količinom biljnog materijala, kako bi se nakon određenog vremena inkubacije mogli odstraniti svi kontaminirani eksplantati i podloge. Tokom ove faze neophodno je izvršiti sterilizaciju materijala. Uspešnost se ogleda rastom eksplantata, koji se mogu razvijati u pojedinačne izdanke ili u masu umnoženih izdanaka.

Druga faza podrazumeva umnožavanje, tada treba iz bočnih pupoljaka lisne rozete formirati nove izdanke, vodeći računa o očuvanju genetske stabilnosti. Sledi regeneracija korena, odnosno idukcija, inicijacija i elongacija korena sadnice. Uspeh regeneracije korena, kao i prethodne faze, najviše zavisi od količine i vrste biljnih hormona, odnosno biljnih regulatora rasta, koji su prisutni u hranljivoj podlozi. Kod pojedinih biljnih vrsta i načina proizvodnje sadnog materijala moguće je eksplantate direktno iz faze umnožavanja presađivati u supstrat od treseta ili perlita, kako bi se skratio proces proizvodnje. Moguće je veoma uspešno, istovremeno vršiti regeneraciju korena i aklimatizaciju sadnica.

Aklimatizacija je poslednja faza i podrazumeva presađivanje biljaka sa hranljive podloge u saksije, kao i prenošenje u in vivo uslove. Sadnice tokom rasta u aseptičnim uslovima uglavnom imaju slabo razvijenu kutikulu, zbog veoma visoke vlažnosti vazduha u laboratorijskim uslovima. Tokom akilmatizacije je zbog toga pogodno postepeno redukovati vlažnost vazduha upotrebom klima komore. Na ovaj način debljina listova se lagano povećava, razvija se kutikula i poboljšava se transpiracija putem stoma, samim tim i broj sadnica koje su se uspešno prilagodile životu u spoljašnjoj sredini je veći.

Prednost mikropropagacije je brza reprodukcija klonova koja se ne može postići drugim metodama razmnožavanja jer se ovde proizvodnja obavlja u strogo kontrolisanim uslovima, tokom cele godine. Takođe, ova metoda najefikasnija je u borbi protiv virusa. Razmnožavanjem mikropropagacijom se može smanjiti pritisak na prirodne populacije onih biljaka koje su važne za farmaciju, šumarstvo i hortikulturu. Primena tehnike kulture in vitro može biti značajna za očuvanje ugroženih i retkih vrsta, jer se one mogu umnožiti u velikoj količini u laboratorijskim uslovima, a zatim vratiti na prirodna staništa. Međutim, laboratorijska oprema je skupa i neophodan je visokostručan kadar u proizvodnji. Takođe, može se uneti i nepoznati patogen i plasirati na tržište u velikim serijama.

[Autor]

Članci