[Jeremić LjiljanaUčesnik]

U geomorfološkom pogledu u opštini Despotovac izdvajaju se dve prirodne celine:
• brdsko-planinski predeo u centralnom i istočnom delu opštine, predstavlja padinama Beljanice(opština Despotovac) i Kučajskih planina(najveći deo se nalazi na području opštine Despotovac)
• ravničarski predeo u zapadnom delu opštine, predstavljen dolinom Resave (gde je najniža nadmorska visina na teritoriji opštine od 130 m)
Ovaj kraj obiluje prirodnim lepotama kao i kulturno-istorijskim spomenicima.U ovom kraju turisti mogu videti:

-Despotovac
Sveti Despot Stefan Lazarević je bio izuzetna figura svoga vremena. Rođen 1377. godine kao sin kneza Lazara i kneginje Milice. Bio je veoma obrazovan sa posebnim darom za besedništvo, diplomata i vizionar. Rečiju, široko obrazovan i humanistički usmeren vladar. Stefan Lazarević je bio srpski knez od 1389. do 1402. godine, i despot od 1402. do 1427. godine.Despotovac se prvi put pominje 1381. godine, kao selo Vojinci (Vojnik) u povelji darovnici knez Lazara, kojom osniva manastir i vlastelinstvo Svetog Uspenja Gospodnjeg u Ravanici. Ime Despotovac dobija 1882. godine po odluci kneza Miloša, a u čast Despota Stefana Visokog, kada je i proglašen varošicom.
-Manastir Manasija
Manastir Manasija je jedan od najznačajnijih spomenika srpske srednjevekovne kulture i pripada Moravskoj stilskoj grupi. Manastir je zadužbina Despota Stefana Lazarevića i izgrađena je između 1407. i 1418. godine. Odmah po osnivanju Manasija je postala kulturni centar despotovine. Resavska književna škola bila je čuvena po svojim prepisima i prevodima i posle pada despotovine-kroz ceo 15. i 16. vek.
Manastirski kompleks se sastoji od crkve, trpezarije i utvrđenja sa 11 kula, od kojih se najveća – DONŽON, ili Despotova kula, nalazi severno od crkve. Manastir Manasija je za vreme svog postojanja puno puta pustošena i razarana. Većina fresaka je nepovratno propala, a mozaik je samo delimično sačuvan. U donjim zonama pevnica očuvani su veličanstveni Sveti ratnici, a u gornjim scenama iz života Gospoda Isusa Hrista i njegove priče iz Jevanđelja. U oltarskoj apsidi naslikano je pričešće apostola i povorka Svetih otaca, među kojima i prvi srpski apostol – Sveti Sava.
Republički zavod za zaštitu spomenika kulture odpočeo je obimne konzervatorško-restauratorške radove 1956. godine, koji su još uvek u toku. 2006. godine – tokom restauracije unutrašnjosti crkve i prilikom podizanja poda, izvršeno je iskopavanje moštiju Svetog Despota Stefana.
-Resavska pećina
Najpoznatiji turistički objekat svakako je Resavska pećina, koju godišnje poseti oko 50.000 ljudi. To je inače prva uređena pećina u Srbiji, koja preko 30 godina u svoja nedra prima sve ljubitelje prirodnih lepota.
Resavska pećina je jedinstven speleološki objekat. Otkrivena je 1962 godine, nakon 10 godina ispitivanja i uređivanja otvorena je za posetioce 22 aprila 1972 godine. Istraživanja su izvodili speleolozi iz Novog Sada i Beograda na čelu sa prof.dr. Jovanom Petrovićem. Ispitano je oko 4500 metara hodnika, prohodna staza za posetioce je duga 800 metara. Spiralna staza kojom se kreću posetioci prolazi kroz 8 dvorana smeštenih u dva nivoa.
-Planina Beljanica
Beljanica svojim preko 1000 m visokim bilom razdvaja Homolje od Resave. Najviši vrh planine je 1339 m. Kraški sastav je uzrokovao prisustvo mnogobrojnih vrtača, jama, uvala i pećina. Centralna visoravan je uglavnom gola, a padine su pokrivene bukovim i hrastovim šumama, koje su povremeno prašumskog tipa. U senkama velikih stabala ima dosta pečuraka, naročito vrganja. Moguće je da je Beljanica dobila ime zbog golih belih stena koje iznad gustih, tamnih šuma blješte na suncu. Izvora ima dosta, ali uglavnom na nižim delovima planine. Brojne su pastirske kolibe, ali stalnih naselja nema.U sklopu Beljanice nalazi se jedinstvena bukova šuma u Srbiji, Vinatovača. Ona predstavlja najbolje očuvan i po sastavu veoma karakterističan deo masiva. Prašumske je strukture, sa veoma oblikovanim stablima, izvanrednim vitalnim podmlatkom i kao takav proglašen je strogim prirodnim rezervatom.
-Veliki buk
Izvor Veliko vrelo i vodopad Veliki buk nalaze se u podnožju planine Beljanice. Zaštićeni su Uredbom Vlade Republike Srbije 1995. godine, kao Spomenik prirode Lisine koji predstavlja osobenu znamenitost fonda geo nasledja Srbije.
Veliko vrelo pripada malobrojnoj grupi snažnih nekaptiranih kraških izvora i ističe se kao izuzetan primer gravitacionih vrela, dok vodopad predstavlja jedinstvenu pojavu među akumulativnim bigrenim vodopadima Srbije.Izvorište sa vodotokom i vodopadom predstavlja geomorfološko-hidrološki kompleks živopisne lepote i vrednosti naučnog, obrazovnog i kulturnog značaja, te predstavlja prirodno dobro nacionalnog ranga.Veliko vrelo izbija u vrhu kotline pod vertikalnim odsecima Radoševe pećine. Voda ističe u dnu dugačkog sipara između velikih krečnjačkih blokova u vrhu kratke i plitke dolinice. Nekada su vode velikog vrela pokretale vodenice i valjavice za sukno.
Izvor Veliko vrelo i vodopad Veliki buk nalaze se u podnožju planine Beljanice. Zaštićeni su Uredbom Vlade Republike Srbije 1995. godine, kao Spomenik prirode Lisine koji predstavlja osobenu znamenitost fonda geo nasledja Srbije.
Veliko vrelo pripada malobrojnoj grupi snažnih nekaptiranih kraških izvora i ističe se kao izuzetan primer gravitacionih vrela, dok vodopad predstavlja jedinstvenu pojavu među akumulativnim bigrenim vodopadima Srbije.Izvorište sa vodotokom i vodopadom predstavlja geomorfološko-hidrološki kompleks živopisne lepote i vrednosti naučnog, obrazovnog i kulturnog značaja, te predstavlja prirodno dobro nacionalnog ranga.Veliko vrelo izbija u vrhu kotline pod vertikalnim odsecima Radoševe pećine. Voda ističe u dnu dugačkog sipara između velikih krečnjačkih blokova u vrhu kratke i plitke dolinice. Nekada su vode velikog vrela pokretale vodenice i valjavice za sukno.
-Prskalo vodopad
odopad „Prskalo“ je dokaz naše netaknute prirode.. Ono se nalazi na 13 km od naselja Resavica. Vodopad nije dovoljno popularizovan.
-Park maketa
Na izlazu iz Despotovca na prvom kilometru prema Resavskoj pećini nalazi se Park Maketa. Park Maketa je jedinstvena turistička ponuda ne samo opštine Despotovac već i cele Srbije. Prostire se na površini od 3000m2.Park je nastao 2008. godine. Više od par godina trajala je izrada maketa. Rezultat je trenutna postavka srednjovekovnih manastira i naših srpskih kuća. One su verne replike urađene u srazmeri 1:17.Otvoren je za posetioce u periodu od 15. aprila do 1. novembra od 10h do 18h.
-Muzej ugljarstva
Senjski Rudnik, osnovan 1853. godine, najstariji je aktivni rudnik mrkog uglja u Srbiji i predstavlja najstariju očuvanu industrijsku oblast. U periodu od izgradnje železnice 1892. godine, koja je povezala ovaj rudnik uglja sa centralnom Srbijom, do početka II svetskog rata 1941. godine, Senjski Rudnik je bio jedna od najperspektivnijih oblasti u zemlji.
Nalazi se u istočnoj Srbiji, 150 km od Beograda u opštini Despotovac. Okružen je planinama i brdima bogatim bukovom, hrastovom i borovom šumom, kao i planinskim rekama. Ovaj bajkoviti pejzaž u blizini je čuvenih srednjevekovnih manastira Manasije i Ravanice, arheoloških lokaliteta iz rimskog perioda Idimum i Horeum Margi, prelepih pećina, vodopada i termalnih izvora.
Senjski Rudnik kao rudarski kompleks zanimljiva je mešavina žive istorije i savremenog rudarstva. Kompleks se sastoji iz Aleksandrovog potkopa, najstarijeg rudarskog okna izgrađenog 1853. godine i pomoćnih zgrada: upravna zgrada sagrađena 1860. godine, radionica i kovačnica sagrađena 1922. godine i centralnog magacina izgrađenog 1930. godine, u kome se danas nalazi zgrada Muzeja ugljarstva.
U sastavu rudarskog kompleksa nalazi se i danas aktivno rudarsko okno jame “Senjski Rudnik” izgrađeno je 1898. godine. U periodu između 1922. i 1925. godine ovo rudarsko okno bilo je opremljeno gvozdenim izvoznim tornjem, umesto starog drvenog tornja, i parnom mašinom proizvedenom 1872. godine. Parna mašina je u Senjski Rudnik doneta iz rudnika Vrdnik (Fruška Gora), u dobrom je stanju i još uvek radi.
U ovakvom jedinstvenom industrijskom pejzažu četiri objekta koriste se kao deo muzejskog kompleksa: upravna zgrada iznad Aleksandrovog potkopa, radionica, Muzej ugljarstva i izvozni toranj sa parnom mašinom. Na prostoru između ovih zgrada nalazi se park sa teškim mašinama i velikim predmetima korišćenim u rudarskim oknima Senjskog Rudnika i drugih rudnika Srbije.Zgrada centralnog magacina adaptirana je 1980. godine i od tada se koristi kao jedinstveni tehnički muzej ugljarstva u Srbiji, koji prezentuje predmete i istoriju Senjskog Rudnika i drugih srpskih rudnika uglja i rudarskih naselja, od Rimskog perioda do današnjih dana.
Stalna postavka Muzeja ugljarstva sastavljena je od zbirki rimskih i srednjevekovnih rudarskih alatki, rudarskih lampi, rudarskog alata i mašina 19. i 20. veka, rudarskih uniformi, umetničkih dela i izuzetne kolekcije originalnih fotografija sa početka 20. veka.
Juna 2009. godine započela je realizacija projekta rehabilitacije Senjskig Rudnika i transformacija Muzeja ugljarstva u savremeni nacionalni centar nasleđa. Projekat podržava ministarstvo kulture Republike Srbije, Evropska Unija i Savet Evrope.

Manifestacije
-Dani srpskog duhovnog preobraženja
„Dani srpskoga duhovnog preobraženja“ koji u kontinuitetu traju već 17 godina su svakako najznačajnija kulturna manifestacija u opštini Despotovac. Tradicionalno se održavaju između dva velika hrišćanska praznika (Velike Gospojine i Preobraženja Gospodnjeg od 19.8-28.8). Programski savet ove Manifestacije je sačinjen od eminentnih stručnjaka SANU-i. Kako je Manifestacija od velikog značaja za opštinu Despotovac i za Republiku Srbiju više puta je bila potpomognuta od strane Ministarstva za kulturu Republike Srbije. U toku trajanja Manifestacije na Trgu Despota Stefana, u Velikoj trpezariji manastira Manasija, Galeriji Centra za kulturu, u Porti manastira Manaija, galerijskom prostoru Manastirska vodenica i na Letnjoj pozornici kod Banje, brojni posetioci imali su priliku da tokom ovih godina održavanja vide i čuju mnoge poznate umetnike kako iz naše zemlje, tako i sa prostora bivše Jugoslavije ali i dosta inostranih umetnika.
U okviru ove manifestacije je i manifestacija “JUST OUT” koja je održana od 25-27.08.2017.godine po treći put.To je međunarodni viteški festival(430 učesnika iz 17 zemalja) koji je ove godine po nekim podacima posetilo za tri dana održavanja manifestacije 90.000 posetilaca.Viteški turnir se održava u okviru Manastira Manasija.

-Majske amaterske pozorišne svečanosti
Majske Amaterske Pozorišne Svečanosti- MAPS se organizuju u saradnji sa MZ Plažane. Pokrenute su 80-tih godina prošlog veka i nakon dužeg prekida ponovo počele da se održavaju 1999. godine. Od tada su organizovane već 14 puta. MAPS-ti su tokom godina svog postojanja ugostile mnoga amaterska pozorišta iz svih krajeva Republike Srbije. Na pozorišnoj sceni u Domu kulture u Plažanu posetioci su mogli da vide amaterska ostvarenja mnogih poznatih pisaca kako domaćih tako i stranih.
-LIikovna kolonija”Resava”
Iz oblasti likovnog stvralaštva izdvaja se rad Likovne kolonije „Resava“ čije osnovno delovanje predstavlja stvaranje uslova za rad likovnih umetnika, organizovanje njihovog boravka u opštini Despotovac, organizovanje zajedničke izložbe radova nastalih na Likovnoj koloniji i njihovo predstavljanje na manifestaciji „Dani srpskoga duhovnog preobraženja“ kao i stvaranje fonda likovnih umetničkih dela u vidu zbirke Likovne kolonije „Resava“. Likovna kolonija se u kontinuitetu organizuje već 17 godina i to svake godine u drugoj polovini juna ili u prvoj polovini jula meseca. Centar za kulturu ima autentičnu i zavidnu kolekciju radova nastalih na ovoj koloniji, koje potpisuju i mnoga zvučna imena naše likovne scene.
Na osnovu svega napred navedenog možemo zaključiti da je Resavski kraj ima veliki potencijal i u razvoju seoskog turizma.Turistička organizacija Despotovca je aktivno uključena u sve manifestacije kako u promociju ovog kraja tako i u razvoj seoskog turizma .Uz pomoć TO Despotovac koja prati sve aktuelne konkurse Ministarstva poljoprivrede u oblasti seoskog turizma mnoga poljoprivredna gazdinstva su zainteresovana za ovu delatnost.Za sada što se tiče kategorisanog smeštaja u opštini Despotovac kao seosko turističko domaćinstvo kategorisano je dva gazdinstva-Milanović iz Lipovice i Nikodijević iz Lisina koji su kategorisani sa 4 *.Osim ovih gazdinstava nekoliko je u procesu akreditacije.Pored toga postoje i drugi smeštajni kapaciteti kategorisani kao kuće za odmor sa 3* i 4 *.P

Savetodavac
Ljiljana Jeremić

[Autor]

Članci