[Dušan MladenovićUčesnik]

Braon mramorasta stenica (Halyomorpha halys) je relativno nova vrsta stenica prisutna u Srbiji. U pitanju je invazivna vrsta stenica koja predstavlja opasnost za veliki broj gajenih biljaka. Poreklom je iz Azije (Japan, Koreja, Kina), a u Evropi je prvi put zabeležena 2004. godine. U Srbiji je prvi put uočena 2015. godine.

Braon mramorasta stenica spada u grupu insekata sa nepotpunim preobražajem i prolazi kroz 3 razvojna stadijuma: jaje, larva (nimfa) i adult. Jaja su svetlozeleno do svetloplave boje i prečnika su oko 1 mm. H. halys jaja polaže u grupicama koje se sastoje od 20 do 30 jaja, najčešće na naličje lista što otežava njihovo uočavanje. Larve stenice prolaze kroz 5 larvenih stupnjeva i podjednako su štetne kao i adulti. Nakon piljenja dužina tela larvi je približno 2,4 mm. Larve prvog stupnja se nakon piljenja zadržavaju u neposrednoj blizini jaja, a zatim se razilaze i kreću u potragu za izvorom hrane. Adulti H. halys su obojeni različitim nijansama braon boje, zbog čega vrsta i nosi naziv braon mramorasta stenica. H. halys spada u srednje krupne insekete i dužina tela joj je od 12 do 17 mm, a širina od 7 do 10 mm.

Vrsta na našem podrućju razvija dve generaciju godišnje, dok je u nekim delovima Azije zabeležena pojava od 4 do 6 generacija u toku jedne godine. Prezimljava u stadijumu adulta sakrivenih ispod kore biljaka ili u urbanim sredinama. Odrasle jedinke luče neprijatan miris, koji je odbrambeni mehanizam stenice od prirodnih neprijatelja, i zbog toga spadaju u grupu insekata koje se u narodu zovu „smrdibube”. Krajem aprila, a najčešće početkom maja prezimele jedinke napuštaju skrovišta i započinju period dopunske ishrane, nakon čega dolazi do razmnožavanja i polaganja jaja. Period ovipozicije prve generacije je dosta produžen i može da traje do avgusta, te neretko dolazi do preklapanja generacija. Druga generacija je brojnija tokom avgusta kada sledi period intenzivnog razvijanja ispiljenih larvi. Larve završavaju razvoj do kraja septembra i tada se mlade odrasle jedinke polako povlače na prezimljavanje.

Ekonomski značajne štete može da prouzrokuje na paradajzu, paprici, jabučastom I koštičavom voću, vinovoj lozi, kukuruzu, soji I kod nas najveće štete pričinjavaju na lesci.

Štetni uzrasti su larva drugog, trećeg, četvrtog i petog uzrasta, kao i adult. Migratorna je vrsta, dobar letač, pa lako prelazi sa jednog useva na drugi. Uprkos nedostatku krila, larve su vrlo živahne i aktivno se sele sa biljke na biljku. Odrasle jedinke se šire aktivnim letom i veoma su dobri letači, mogu preleteti razdaljine od jednog do tri kilometra.

Štete pričinjavaju odrasle jedinke i larve sisanjem biljnih sokova iz svih nadzemnih delova biljaka. Simptomi napada su sitni, okrugli ubodi koji kasnije prelaze u nekrotične pege. Kod plodova sa pomenutim simptomima uočava se i deformacija ploda što umanjuje njegovu tržišnu vrednost. U slučaju jačeg napada može doći i do opadanja plodova i potpunog gubitka prinosa. Indirektne štete se ogledaju u tome što mesta uboda predstavljaju ulazni otvor za patogene prouzrokovače različitih vrsta truleži.

Štetočina je sklona grupisanju i često se grupno seli sa jednog useva na drugi, pa je na parcelama izražen „ivični efekat” – štete su izraženije po ivicama parcela.

Da bi se smanjila brojnost stenica, hemijsko tretiranje treba sprovoditi po obodu parcela, gde se najviše grupišu, u ranim jutarnjim ili kasnim večernjim časovima, kada su najaktivnije, insekticidima na bazi piretroida. Preparati iz grupe piretroida su se pokazali kao efikasni, ali je njihova upotreba ograničena u periodu zrenja plodova, kao i zbog štetnog delovanja na korisne organizme. Njihovo mehaničko sakupljanje i uništavanje moguće je na manjim površinama. U svetu se razvija strategija masovnog privlačenja insekata putem lovnih klopki.

Postoji visoki rizik da u narednim godinama ova stenica postane ekonomski značajna štetočina u proizvodnji voća i povrća na području Republike Srbije.

 

Dušan Mladenović dipl. inž. zaštite bilja

[Autor]

Članci